Aspartam: wszystko, co musisz wiedzieć o tym kontrowersyjnym słodziku

Aspartam to jeden z najpopularniejszych słodzików stołowych na świecie, obecny w setkach produktów spożywczych i napojów, od dietetycznych napojów gazowanych, przez gumy do żucia, po jogurty i desery. Jego obecność w naszej diecie budzi jednak wiele pytań i kontrowersji, związanych głównie z potencjalnym wpływem na zdrowie. Warto przyjrzeć się bliżej temu syntetycznemu związkowi, jego właściwościom i badaniom, które miały na celu ocenę jego bezpieczeństwa.

Czym jest aspartam i jak działa?

Aspartam, chemicznie znany jako ester metylowy kwasu L-asparaginowego i L-fenyloalaniny, jest około 200 razy słodszy od sacharozy (cukru stołowego). Oznacza to, że do uzyskania pożądanego poziomu słodyczy potrzebna jest zaledwie niewielka jego ilość, co czyni go atrakcyjnym składnikiem w produktach o obniżonej kaloryczności. Po spożyciu, aspartam jest rozkładany w organizmie na swoje składowe: kwas asparaginowy, fenyloalaninę oraz metanol. Te związki są następnie metabolizowane lub wydalane z organizmu. Fenyloalanina jest aminokwasem egzogennym, co oznacza, że organizm ludzki nie jest w stanie jej samodzielnie syntetyzować i musi być dostarczana z pożywieniem.

Kontrowersje wokół bezpieczeństwa aspartamu

Od momentu wprowadzenia aspartamu na rynek, pojawiło się wiele obaw dotyczących jego potencjalnego wpływu na zdrowie. Badania laboratoryjne na zwierzętach sugerowały możliwość związku aspartamu z różnymi schorzeniami, w tym nowotworami, problemami neurologicznymi czy zaburzeniami metabolicznymi. Szczególnie głośno było o potencjalnym związku z rakiem mózgu. Te doniesienia wywołały szeroką debatę publiczną i skłoniły liczne organizacje zdrowotne do przeprowadzenia dalszych, pogłębionych badań.

Stanowisko organizacji zdrowotnych i regulacyjnych

Większość wiodących organizacji zdrowotnych i agencji regulacyjnych na świecie, takich jak Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) czy Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA), uznaje aspartam za bezpieczny do spożycia w określonych dawkach. Te instytucje opierają swoje oceny na przeglądzie obszernej bazy danych naukowych, obejmującej setki badań. Kluczowym elementem tej oceny jest ustalenie przyjmowanej dziennej dawki (ADI), czyli ilości substancji, którą można spożywać każdego dnia przez całe życie bez istotnego ryzyka dla zdrowia. Dla aspartamu wynosi ona 40 mg na kilogram masy ciała dziennie. Większość osób spożywa znacznie mniej niż tę wartość.

Badania dotyczące potencjalnego wpływu na zdrowie

Pomimo oficjalnych stanowisk, badania nad aspartamem wciąż trwają. Niektóre nowsze analizy, w tym te przeprowadzone przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC), zaklasyfikowały aspartam jako „potencjalnie rakotwórczy dla ludzi” (grupa 2B). Klasyfikacja ta oznacza, że istnieją ograniczone dowody na działanie rakotwórcze u ludzi i mniej niż wystarczające dowody u zwierząt doświadczalnych. Ważne jest jednak zrozumienie, że taka klasyfikacja nie oznacza, że aspartam jest definitywnie rakotwórczy, a jedynie wskazuje na potrzebę dalszych badań i ostrożności. Inne agencje, takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) oraz Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), poprzez wspólny komitet ekspertów ds. dodatków do żywności (JECFA), potwierdziły, że aspartam jest bezpieczny w ramach ustalonej dawki ADI.

Aspartam a osoby z fenyloketonurią

Szczególną grupę osób, dla których aspartam stanowi zagrożenie, stanowią osoby cierpiące na fenyloketonurię (PKU). Jest to rzadka, dziedziczna choroba metaboliczna, w której organizm nie jest w stanie prawidłowo przetworzyć fenyloalaniny. W przypadku takich osób spożywanie nawet niewielkich ilości aspartamu może prowadzić do niebezpiecznego gromadzenia się fenyloalaniny we krwi, co może spowodować poważne uszkodzenie mózgu. Z tego powodu wszystkie produkty zawierające aspartam muszą być odpowiednio oznakowane, informując o obecności źródła fenyloalaniny.

Aspartam a dieta i odchudzanie

Aspartam jest często postrzegany jako pomoc w procesie odchudzania lub utrzymania prawidłowej masy ciała, ponieważ pozwala na ograniczenie spożycia kalorii pochodzących z cukru. Produkty bez dodatku cukru, słodzone aspartamem, mogą być alternatywą dla osób, które chcą ograniczyć spożycie kalorii, ale nie chcą rezygnować ze słodkiego smaku. Jednakże, niektórzy badacze sugerują, że spożywanie słodzików, w tym aspartamu, może paradoksalnie wpływać na zwiększenie apetytu lub zmiany w metabolizmie glukozy, choć dowody w tym zakresie są nadal niejednoznaczne i wymagają dalszych badań.

Alternatywy dla aspartamu

Na rynku dostępne są również inne słodziki, zarówno naturalne, jak i syntetyczne, które mogą stanowić alternatywę dla aspartamu. Do popularnych należą: stewia (naturalny słodzik pochodzący z rośliny Stevia rebaudiana), erytrytol, ksylitol (cukry alkoholowe, które mają mniej kalorii niż cukier i nie powodują próchnicy) oraz inne syntetyczne słodziki, takie jak sukraloza czy sacharyna. Wybór odpowiedniego słodzika zależy od indywidualnych preferencji smakowych, celów zdrowotnych oraz ewentualnych przeciwwskazań.

Podsumowanie: świadomy wybór

Aspartam jest substancją, która od lat budzi dyskusje. Chociaż główne organizacje zdrowotne uznają go za bezpieczny w ramach ustalonej dawki dziennej, a dla większości populacji nie stanowi zagrożenia, warto być świadomym jego obecności w diecie i potencjalnych kontrowersji. Osoby z fenyloketonurią powinny bezwzględnie unikać produktów zawierających ten słodzik. W przypadku wszelkich wątpliwości dotyczących wpływu aspartamu na zdrowie, zawsze warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem. Kluczem jest umiar i świadome podejmowanie decyzji żywieniowych.